Szczelina odbytu – częsta i dokuczliwa przypadłość, leczeniem zajmuje się proktolog.
Czym jest i jak powstaje szczelina odbytu?
Szczelina odbytu jest stosunkowo częstym schorzeniem występującym pod postacią linijnego owrzodzenia okolicy odbytu, z widocznymi w dnie włóknami mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu oraz tkanką ziarninującą. Jednakże nie zawsze proces gojenia przebiega prawidłowo.
W rezultacie zaburzeń procesów gojenia się dochodzi do powstania tak zwanego guzka wartowniczego będącego wyroślą skórną umiejscowioną w najniżej położonej części szczeliny. Z kolei w jej końcu bliższym może wytworzyć się tak zwana brodawka odbytu.
Niejednokrotnie dochodzi do całkowitego zagojenia, czego efektem jest wytwarzanie się pomostów śluzówkowych pomiędzy krawędziami szczeliny. W powyższej sytuacji może dojść do wytworzenia się przetoki okołoodbytowej, której objawy mogą pojawiać się nawet wiele lat później.
Jakie czynniki predysponują do powstawania szczeliny odbytu?
Dwie podstawowe przyczyny powstawania szczeliny odbytnicy związane są z konsystencją stolca. Najczęściej powstaje ona po oddaniu twardego, zapartego stolca. Powoduje to bowiem częste urazy mechaniczne oraz nadmierne rozciągnięcie odbytu z pęknięciem jego warstwy wewnętrznej. Drugą przyczyną jest biegunka z oddaniem luźnego stolca.
W tym przypadku kwas żołądkowy dostaje się zbyt szybko w okolicę odbytu, i powoduje chemiczne podrażnienie tej okolicy wywołując istotne osłabienie tkanek i czyniąc ją podatną na urazy i pęknięcia. Niejednokrotnie szczelina odbytu nie jest pojedynczą zmianą, ale występuje pod postacią skupiska szczelin.
Opisane powyżej sytuacje są najczęstszymi powodami powstawania szczeliny odbytu, jednakże może ona się pojawić w wyniku innych sytuacji. Należą do nich częste uprawianie seksu analnego, długotrwały poród z nacięciem krocza i pęknięciem śluzówek, duża masa urodzeniowa dziecka, zakażenie gruczołów odbytowych, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna i wiele innych.
Jakie są objawy szczeliny odbytu?
W przypadku klasycznej szczeliny odbytu występuje swoista triada objawów. Należą do nich uczucie silnego parcia na stolec, ból i krwawienie. Występują one najczęściej w momencie przechodzenia stolca przez odbyt i utrzymują się przez kilka minut po jego oddaniu. Po tym czasie zazwyczaj ustępują samoistnie.
Ból może mieć charakter ostry lub piekący i różne nasilenie. Może mu towarzyszyć uczucie dyskomfortu w okolicy odbytu
i krocza, a także świąd i pieczenie. Krew najczęściej widoczna jest na papierze toaletowym podczas podcierania i na muszli klozetowej. Przy większym nasileniu zmian może dochodzić do zabrudzenia bielizny krwią i wydzieliną odbytniczą.
Jakie są rodzaje szczeliny odbytu i jakie to ma znaczenie kliniczne?
Podstawowy podział szczelin odbytu wyróżnia postać ostrą i przewlekłą, które następują po sobie. Określa się ją jako ostrą, czyli świeżą do 3 tygodni jej trwania, następnie przechodzi w przewlekłą. W postaci ostrej ból i krwawienie są mocno dotkliwe, szczególnie w pierwszych dniach. Powodują, że pacjent powstrzymuje się od defekacji z obawy przed bólem.
W rezultacie tego, stolec dłużej przebywa w odbytnicy, przez co staje się twardszy i głębszy, powodując tym większy uraz podczas wypróżniania. Szczelina powiększa się i jest ruchoma przy zmianie pozycji ciała, co uniemożliwia właściwe zrośnięcie się ran. Ta postać jest dużo łatwiejsza w skutecznym leczeniu.
Z postacią przewlekłą mamy do czynienia, jeśli objawy trwają powyżej 3 tygodni. Objawy stają się bardziej znośne, a brzegi szczeliny przerośnięte i pogrubiałe. Dnie często widoczne są mięśnie zwieracze odbytu.
Jak się leczy szczelinę odbytu?
W wielu przypadkach ostrej szczeliny odbytu goją się one samoistnie. W przypadkach przewlekłych konieczne jest zastosowanie leczenia. W większości przypadków w zupełności wystarcza leczenie zachowawcze, polegające na stosowaniu odpowiedniej diety powodującej regularne wypróżnienia i miękką konsystencję stolca.
Konieczne jest również dbanie o higienę okolicy odbytu, a także stosowanie maści z lekiem powodującym rozluźnienie mięśnia zwieracza odbytu. Gdy te metody nie są wystarczające, kolejnym etapem jest zastosowanie dozwieraczowe toksyny botulinowej, która ma na celu rozluźnienia zwieracza.
W przypadku dalszego braku skuteczności stosuje się leczenie operacyjne polegające na wycięciu szczeliny z przecięciem zwieracza wewnętrznego odbytu, a następnie zszycie rany.
Poza leczeniem chirurgicznym stosuje się również zabiegi laserem co2.
Jakie mogą być powikłania szczeliny odbytu?
Ropień okołoodbytowy:
Z ropniem okołoodbytowym mamy do czynienia, kiedy dojdzie do wytworzenia się zbiornika wypełnionego ropą, zlokalizowanego w przestrzeni okołoodbytowej, międzyzwieraczowej, kulszowo-odbytniczej oraz miedniczno-odbytniczej. Istnieje wiele schorzeń zarówno jelitowych jak i ogólnoustrojowych, które predysponują do powstawania ropni okołoodbytowych.
Do przykładowych chorób zwiększających ryzyko należą na przykład choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroby autoimmunologiczne, zakażenie wirusem HIV, chemioterapia nowotworów. Do podstawowych objawów ropnia okołoodbytowego należy silny, ostry ból tej okolicy, oraz znaczna tkliwość podczas badania palpacyjnego. W bardziej powierzchniowych lokalizacjach niejednokrotnie daje się wyczuć ucieplony, tkliwy, miękki guzek, z charakterystycznym „objawem chełbotania”.
Podstawą leczenia ropnia okołoodbytowego jest zaopatrzenie chirurgiczne polegające na drenażu zbiornika ropnego, czyli opróżnieniu go z ropy poprzez nacięcie oraz wyprowadzenie drenu lub sączka. Uzupełnieniem leczenia chirurgicznego jest antybiotykoterapia, ponieważ podstawą do wytworzenia się ropnia jest nadkażenie bakteryjne.
Przetoka odbytu
Przetoka odbytu jest stanem, u którego bezpośrednich podstaw leży niedrożność przewodów gruczołów okołoodbytowych z wtórnym nadkażeniem o etiologii najczęściej bakteryjnej. Powstają one najczęściej na bazie niedoleczonych szczelin odbytu bądź nieprawidłowo zdrenowanych ropni okołoodbytowych.
Istotą przetoki jest powstanie kanału łączącego kanał odbytu ze środowiskiem zewnętrznym, w pobliżu odbytu. Charakterystycznym objawem jest brudzenie bielizny wydzieliną kałową oraz świąd tej okolicy.
Leczenie przetoki odbytu jest zróżnicowane i zależy przede wszystkim od jej przebiegu. Stosuje się drenaże przetoki ze stopniowym zaciskaniem prowadzącym do przecięcia mięśni zwieraczy odbytu co w rezultacie powoduje ich zagojenie.
Inną metodą jest plastyka chirurgiczna z przesunięciem płatów skórno-mięśniowych. W skrajnych przypadkach, kiedy schorzenie jest mocno złożone i zaawansowane, może być konieczne wyłonienie stomii odbarczającej.
